Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên

 Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên là vị Chầu Bà đầu tiên trong hàng Tứ Phủ Thánh Chầu, trước Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn. Chầu là vị thánh thuộc về Thiên Phủ.

"Biết ra thời nhẹ như tên
Nếu mà ko biết như thuyền bỏ neo
Quở cho trăm chứng hiểm nghèo
Chầu Quế trong triều giá ngự Đồi Ngang"

―Chầu văn Chầu Đệ Nhất

Tương truyền Chầu Đệ Nhất có tên là Quế Hoa, nhưng cần lưu ý rằng Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên không phải Chầu Quế Hoa hầu bên cạnh Mẫu Liễu Hạnh.

Thần tích

Nữ tướng của Hai Bà Trưng

Chầu Đệ Nhất (tên Quế Hoa) và Chầu Cửu (tên Quỳnh Hoa) là nữ tướng của Hai Bà Trưng. Bà sinh ra ở đất Hà Giang. Khi cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng đến đường cùng, hai bà quay về quê nhà và tuẫn tiết ở Sông Lô.

Giáng sinh thời nhà Lê

Chầu Đệ nhất còn một giáng sinh nữa vào thời Lê Thánh Tông. Có viên quan Trần Vĩ, tuổi già thoái quan, lui về Nghi Tàm dạy học. Một đêm khi đang ngồi bên hồ ngắm trăng thì tự nhiên ngủ. Trong giấc mơ ông thấy Thiên đế cho ông được một người con gái. Khi tỉnh giấc, thấy lạ, về nhà nghe tin người vợ lớn tuổi vừa đậu thai. Sinh ra người con gái đúng như trong mộng. Ông mới đặt tên con gái là Quỳnh Hoa.

Lớn lên, nữ trung Nghiêu Thuấn được gả cho Liễu Nghi, tri phủ Hà Trung (Thanh Hoá). Khi Chiêm Thành lấn lướt sang bờ cõi nước ta, hai vợ chồng Liễu Nghi cùng nhau xông pha trận mạc. Thắng trận vua phong cho Liễu Nghi là Đô Đài Ngự Sử và bà là Quỳnh Hoa Phu Nhân.

Sau khi chồng mất, Quỳnh Hoa xin về Nghi Tàm. Vốn có tài trồng dâu nuôi tằm, bà về dạy dỗ dân chúng ở khu vực đó, hưng công nghề nghiệp, làm một vùng phú thịnh. Dân chúng trong vùng không ai không biết ơn. Sau khi bà hoá, vua phong là Quỳnh Hoa Công Chúa, nhân dân hơn 60 làng thờ làm Thành hoàng và còn tôn xưng là bà Chúa nghề tằm.

Nghi thức hầu đồng

Chầu ít khi ngự đồng (đây cũng là đặc điểm chung của các vị thánh trên hàng Thượng Thiên). Chỉ khi nào có tiệc khai đàn mở phủ, mà người ra trình đồng có toà lễ Tứ Phủ Chầu Bà Sơn Trang thì thường thỉnh Chầu về chứng toà đàn màu đỏ (gồm hình Chúa (Chầu), đôi cô hầu cận cầm quạt, mười hai cô nàng, động chúa, thuyền thoi…)^[1]. 

Trang phục và phụ kiện

Khi ngự đồng thì Chầu thường mặc áo màu đỏ thêu phượng, choàng khăn hồng. 

Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên

Đền Cô Tiên, Sầm Sơn, Thanh Hoá. NAG Quỳnh Nguyễn.

Hán tự

_第一天仙

Nguồn gốc

- Hóa thân của Mẫu Đệ Nhất
- Tiên nữ chốn Thiên cung, con gái của Ngọc Hoàng Thượng Đế

Phủ/ nơi cai quản

Thiên Phủ [天府]

Hầu cận

Mẫu Đệ Nhất

Lĩnh vực chính

- Cai quản Thượng Thiên
- Nắm giữ sổ Tam Tòa
- Bà Chúa của nghề chăn tằm dệt vải

Danh hiệu

Sắc phong

Dưới đây là những sắc phong cho công chúa Khúc Thị Ngọc, được xem là một trong những hóa thân của Chầu Đệ Nhất:

- Khúc Thị Ngọc công phu nhân chi thần (vua Thành Thái)
- Dực Bảo Trung Hưng Linh Phù Khúc Thị Ngọc Công Phu Nhân Tôn Thần (vua Duy Tân)
-Dực Bảo Trung Hưng Linh Phù Khúc Thị Ngọc Công Phu Nhân Tôn Thần, Hộ Quốc Tý Dân (vua Nguyễn Hoằng Tôn)

Danh hiệu

- Chầu Đệ Nhất
-Bà Chúa nghề tằm

Đền thờ

Địa điểm

- Các nơi có đền thờ Mẫu Đệ Nhất
- Đền Rồng, huyện Hà Trung, Thanh Hóa
- Lăng Chầu Bà Đệ Nhất, thôn Vĩnh Mộ, xã Nguyễn Trãi, huyện Thường Tín, Hà Nội

Trang phục

Màu sắc

đỏ, hồng