Quan Lớn Đệ Nhị Giám Sát hay còn được gọi là Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn hoặc Đệ Nhị Vương Quan là vị tôn quan đứng thứ hai sau Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên và đứng trước Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ trong hàng Ngũ Vị Tôn Quan cộng đồng các Quan.Ngài nổi tiếng là vị tôn quan linh thiêng anh linh Tứ Phủ, được nhân dân cung kính và thờ phụng thành tâm tại nhiều ngôi đền trên cả nước.
“Thượng ngàn giám sát quyền cai
Thông tri tam giới khâm sai đại thần
Có phen giá vũ đằng vân
Bát muôn công tử xa gần làm tôi”
Quan Lớn Đệ Nhị là ai ?
Quan Lớn Đệ Nhị vốn là con trai thứ hai của Vua Cha Bát Hải Động Đình, ngài theo lệnh Vua Cha, hạ phàm đầu thai vào Hoàng Cung (có sách nói là ông hạ phàm ngày mồng ba tháng mười một năm Ất Dậu vào một nhà quý tộc). Ngài văn võ toàn tài, thông minh chính trực, được khắp muôn dân nơi nơi ngưỡng mộ, các vương tôn công tử đều thuận tình đến làm học trò. Đến khi về chầu Thiên Đình, ngài lại được giao quyền giám sát cai quản miền sơn lâm, thượng Ngàn. Ngài giáng thế ban phúc trừ tai cho dân, khi dân chúng bị hạn hán, cầu đảo tới ngài thì lập tức có mưa thuận gió hòa.
Sự tích về Quan Lớn Đệ Nhị
Sự tích về Quan Lớn Đệ Nhị vào đời Hùng Vương thứ 6, ngài giáng trần giúp Đức Thánh Gióng chiến thắng giặc Ân, sau đó ngài thác hóa tại Vân Đình. Đến đời Hùng Vương thứ 18, quan hạ sinh tại đất Nam Ninh vào nhà họ Nguyễn tên là Nguyễn Chiêu Minh. Tại đây, ngài trở thành một trong những vị tướng phò Vua Cha Bát Hải Động Đình Vĩnh Công Đại Vương đánh giặc Thục xâm lược. Sau này, cũng theo lệnh vua Cha, ngài đầu thai vào một nhà quý tộc tại Hoàng Cung thời nhà Lê vào ngày 10/10 năm Bính Dần (cũng có sách nói ông hạ phàm ngày mùng 3/11 năm Ất Dậu). Đến khi trở về thiên đình, ngài lại được giao quyền giám sát quản cai Sơn Lâm Thượng Ngàn. Ngài giáng thế ban phúc cho dân. Khi nhân dân gặp hạn hán, mất mùa, cầu đảo quan ông thì ngài lập tức cho mưa gió thuận hòa. Hàng năm, vào ngày 11/11 âm lịch hàng năm, người dân tổ chức lễ tiệc Quan Đệ Nhị Giám Sát.
Ngoài sự tích trên còn căn cứ theo các văn hầu từ thời xưa để lại chúng ta có thể mường tượng về Ngài. Ngài vốn là ở cõi Thiên Đình, con vua Ngọc Hoàng được giáng xuống trần gian:
Vốn xưa ông ở thiên đình
Con vua Thượng Đế giáng thần dương gian
Ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc. Ngay từ thủa nhỏ Ngài đã giỏi văn thơ và nổi tiếng thông minh, không ngoan:
Tuổi vừa ba bốn đi chơi
Văn thi phú lục mọi tài khôn ngoan.
Bỗng một hôm đến hạn về trời, trời bỗng nổi mưa gió, bão bùng Hà Bá, Thủy thần đã rước Ngài đi. Ngày Ngài hóa cũng là ngày mùng 3 tháng giêng.
Chẳng ngờ Thượng Đế đến kì
Mồng ba tháng một, một khi giờ dần
Sắc sai hà bá thuỷ thần
Quần tiên đón rước chẳng nhầm một ai
Về chốn Thiên Cung ông có nhiệm vụ “Quản tam giới quyền cai giám sát” nên chuyên lo về sổ sách sinh tử của cõi trần gian:
Sổ hội đồng một tay nắm giữ
Số trần gian sinh tử sót ai.
Nên ông là vị thánh chuyên cân đong tội, công và điều chỉnh họa phước cho các sinh linh trong cõi trần thế.
Rút dây tội phước cân người tội cô ng.
Ông còn là một vị thánh văn võ song toàn:
Võ thời ví với Đức Quan
Văn thời sánh ví Mạnh Nhan thay là.
Ông còn giỏi cờ, thi ca, phú họa:
Cờ Tiên một đấu thơ vài trăm thiên.
Ông là một vị thánh anh minh, độ lượng, hết lòng cứu giúp cho mọi sự an khiên, bất hạnh của cõi dương gian:
Dù ai hữu sự kêu van
Khấn Quan Đệ Nhị thọ khang yên lành
Đó là một vị thánh nổi tiêng trong tứ phủ bởi sự thông minh, chính trực, luôn một lòng độ cho nước cho dân:
Thông minh chính trực, giúp nước phù đời
Quyền sơn lâm cai khắp mọi nơi
Vâng ngọc chỉ giáng thần Nam Việt
Anh hùng hào kiệt, độ khắp vạn dân
Hầu Quan Lớn Đệ Nhị
Quan Lớn Đệ Nhị là một trong ba vị quan lớn rất hay ngự đồng kể cả trong những ngày tiệc vui hay khoa lễ thông thường đều thỉnh Quan Lớn Đệ Nhị về chứng đàn chứng sớ. Khi ngự đồng, Quan Lớn Đệ Nhị mặc áo xanh (cũng có khi là xanh lá cây) thêu rồng, hổ phù. Ngài về làm lễ tấu hương, khai quang, chứng sớ và múa kiếm (theo cách hầu Quan Giám Sát thì có nơi múa đôi kiếm, có nơi múa một kiếm, có nơi lại múa một kiếm một cờ như lúc ngài ra trận).
Cũng như Quan Lớn Đệ Nhất, khi khai đàn mở phủ, người ta thỉnh Quan Lớn Đệ Nhị về chứng đàn Nhạc Phủ (Thượng Ngàn) đàn mã đều màu xanh. Ngoài ra vào những dịp đại lễ như mở phủ khai đàn, tạ phủ…trước ngày làm lễ, người ta thường thỉnh Quan Lớn Đệ Nhị về thanh tra giám sát đàn mã đền phủ.
Đền thờ Quan Lớn Đệ Nhị
Quan Lớn Đệ Nhị được thờ ở nhiều nơi, bất cứ đền điện nào có ban Công đồng thì trong hàng Ngũ Vị Tôn Quan
Ngoài ra một số Đền thờ Quan Lớn Đệ Nhị có thể kể tới như:
- Đền Quan Giám ở trên huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn (là nơi quan trấn giữ miền Sơn Lâm)
- Đền Quan ở Phố Cát, Thanh Hóa (là nơi quan giáng hạ dạo chơi).
- Đền Quan Lớn Đệ Nhị tại Thái Bình gần đền Đồng Bằng (là nơi quan hội quân giúp Vua Cha Bát Hải chiến đấu chống ngoại xâm).
Tiệc Quan Lớn Đệ Nhị
Ngày khánh tiệc chính của Quan Lớn Đệ Nhị là vào ngày 10 tháng 11 Âm lịch (được cho là ngày hạ phàm của quan)
Văn Quan Lớn Đệ Nhị
Một số bản văn về Quan Lớn Đệ Nhị dưới đây được ban biên tập biên soạn gửi tới quý độc giả
Bản văn Quan Lớn Đệ Nhị số 1
Thỉnh mời Hoàng đế tinh quân
Hiệu ông đệ nhị thiên đình giáng sinh
Vốn xưa ông tại thiên đình
Đêm ngày chầu chực ở trong lâu đài
Số sinh số tử trên đời
Một tay biên chép chẳng sai số nào
Bách quan văn vũ nội tào
Khi ra bệ ngọc khi vào toà trương
Thông minh chính trực mọi đường
Kiên hào đỉnh túc chẳng nhường một ai
Thiên tào đệ nhị thứ hai
Thông tri tam giới mọi nơi xa gần
Phép ông hành vũ hành phong
Đâu đâu cũng đều phục tình làm tôi
Trời làm đại hạn nắng lôi
Cầu ông đảo vũ một thôi dần dần
Ông sai hà bá thuỷ thần
Tự nhiên nổi trận đùng đùng mưa sa
Điều hoà thiên hạ xướng ca
Nam nữ trẻ già sợ phép tôn quan
Lệnh truyền sai xuống thuỷ cung
Tự nhiên mưa gió mênh mông đồn điền
Hợp hoà thiên hạ dưới trên
Bờ nào bờ ấy nước chan đầy bờ
Dù ai đi sớm về khuya
Phong điều vũ thuận thái hoà nghỉ ngơi
Có phen thong thả ngồi chơi
Tuyển người số mực chép người số son
Vua cha nghe hết nguồn cơn
Ai làm nấy chịu chẳng còn có oan
Sai xuống hạ giới làm quan
Sinh vào quý tộc hiền lương đức lành
Vừa năm ất dậu thai sinh
Mồng ba tháng một đã sinh ra người
Tuổi vừa ba bốn đi chơi
Văn thi phú lục mọi tài khôn ngoan
Song đường mừng rỡ yêu thương
Rằng nhà có phúc kẻ thương người vì
Chẳng ngờ Thượng Đế đến kì
Mồng ba tháng một,một khi giờ dần
Sắc sai hà bá thuỷ thần
Quần thiên đón rước chẳng nhầm một ai
Ngũ lôi hiệu lệnh tướng trời
Nhị thập bát tú mọi nơi trương toà
Đều thời vâng lệnh vua cha
Rước quan đệ nhị trên toà thượng thiên
Song đường thương nhớ chẳng yên
Sao ông nỡ để mối phiền dương gian
Sinh thành dưỡng dục núi non
Lấy ai khuya sớm thần hôn cho đành
Vốn xưa ông ở thiên đình
Con vua Thượng Đế giáng thần dương gian
Dù ai có lệnh kêu van
Khấn ông đệ nhị thọ khang yên lành
Thiên tư chính trực thông minh
Giáng Đền giáng phủ anh linh muôn phần
Chữ rằng Thánh giáng lưu ân
Đa tài đa lộc thiên xuân thọ trường
Phú :
Nhác trông lên tòa vàng san sát,
Không đâu bằng Phố Cát Đồi Ngang.
Đá lô xô nước chảy làn làn,
Điều một thú cỏ hoa như vẽ.
Nhạn chiều hôm bay về lẻ tẻ,
Trên sườn non chim sẻ ríu ran.
Nuớc dưới khe tung tính tiếng đàn,
Trên đỉnh núi tùng reo điểm trống.
Có thơ rằng:
Ngần ngật Sòng Sơn kiêu dị lộc
Thanh thanh tri thủy chiếu trần tâm
Sơn tri cao hệ thủy chí thâm
Đây thực chốn non nhân nước trí.
Thượng phong tri thủy địa cốc lâm san
Nam thiên tri đệ nhất đền quan
Cảnh lạc thú thượng ngàn sơn cước
Thông minh chính trực,giúp nước phù đời
Quyền sơn lâm cai khắp mọi nơi
Vâng ngọc chỉ giáng thần Nam Việt
Anh hùng hào kiệt,độ khắp vạn dân
Sắc gia ban :Thượng đẳng tôn thần
Quyền giám sát,kiêm tri phủ viện
Nghe văn thỉnh luyện,giá ngự từ trung
Chữ “Sở cầu hữu cảm tất thông”
Hộ đệ tử đồng gia thời phú quý
Bản văn Quan Lớn Đệ Nhị số 2
Nhác trông lên biển đề choi chói
Dưới sân rồng nhang khói long lanh
Muôn hoa đua nhị trên cành
Sơn trang quan giám yến quỳnh bẻ bai
Quản tam giới quyền cai giám sát
Nương càn khôn lăng quát trong tay
Khâm thừa đế lệnh xưa nay
Quyền quan giám sát chức dày thiên cung
Sổ hội đồng một tay nắm giữ
Số trần gian sinh tử sót ai
Có phen ngự cảnh bồng lai
Rút dây tội phước cân người tội công
Có phen tới sân rồng chầu chực
Tấu đối xong nhật khắc tăng du
Có phen đằng giá Vân Cù
Mưa tuôn khói toả sấm ù dậy vang
Họp bàn loan đình Thần ca tụng
Chén rượu quỳnh Quan chú Quan anh
Cửa đền gió mát trăng thanh
Đàn ca sáo thổi dạo quanh trước lầu
Có phen ra tiếp hầu Lưu Quí
Ván cờ Tiên đấu trí một hai
Có phen thắng cảnh đua tài
Cờ Tiên một đấu thơ vài trăm thiên
Thơ Lý Bạch cờ tiên dám ví
Rượu lưu ly tửu thí coi chi
Ngắm xem hoa cúc hoa quỳ
Hoa lan hoa huệ tứ kì bách hoa
Vượn thượng uyển trăm hoa đua nở
Thú chơi hoa phải biết mùi hoa
Hoa lan hoa huệ hoa trà
So sánh có mai hoa là đệ nhất
Đã đẹp lại thơm hương cũng ngát
Màu trong so ngọc trản nào thua
Mặn mà mọi vẻ mọi ưa
Bách hoa đua nở bốn mùa ngát hương
Vang tiếng trống bốn phương sấm động
Cửa thiên môn lồng lộng uy quang
Đức ông chính ngự ngai vàng
Kiêm tri tam giới,Ngọc Hoàng sắc phong
Ban hiệu vị Quận Công Giám Sát
Quyền quản cai Phố Cát Đồi Ngang
Võ thời ví với Đức Quan
Văn thời sánh ví Mạnh Nhan thay là
Giáng sinh ngày mồng ba tháng một
Trung thiên thời chính ngọ xuất thân
Thung huyên mừng rỡ muôn phần
Sinh ra là đấng trung thần trượng phu
Tài văn võ cơ đồ bất nhị
Thượng đẳng thần Đệ nhị tôn quan
Dù ai hữu sự kêu van
Khấn Quan Đệ Nhị thọ khang yên lành
Nén nhang thơm tâm thành khấu thủ
Ứng pháp mầu đảo vũ thu vân
Chữ rằng thánh giáng lưu ân
Tôn Quan lưu phúc thiên xuân thọ trường
Bản văn Quan Lớn Đệ Nhị số 3
Sơn tiêu sơn động sơn trang
Đền thờ quan giám sát thượng ngàn tối linh
Muôn hoa đua nhị trên cành
Bộ nàng tha thướt yến quỳnh bẻ bai
Thượng ngàn giám sát quyền cai
Thông tri tam giới khâm sai đại thần
Có phen giá vũ đằng vân
Bát muôn công tử xa gần làm tôi
Trời làm đại hạn nắng nôi
Kiều quan đảo vũ một thôi giờ dần
Lệnh sai hà bá thuỷ thần
Tự nhiên dâng nước xoáy vần mưa sa
Điều thời thiên hạ xướng ca
Phong điều vũ thuận thái hoà thảnh thơi
Có phen thong thả ngự chơi
Tuyển người số mực chép người số son
Vua cha nghe hết nguồn cơn
Ai làm nấy chịu chẳng còn có oan
Lệnh truyền giáng hạ làm quan
Sinh vào quý tộc hiền lương đức lành
Vừa năm ất dậu thai sinh
Mồng ba tháng một đã sinh ra người
Tuổi vừa ba bốn đi chơi
Văn thi phú lục mọi tài khôn ngoan
Song đường mừng rỡ yêu thương
Rằng nhà có phúc kẻ thương người vì
Chẳng ngờ Thượng Đế đến kì
Mồng ba tháng một,một khi giờ dần
Sắc sai hà bá thuỷ thần
Quần tiên đón rước chẳng nhầm một ai
Ngũ lôi hiệu lệnh tướng trời
Nhị thập bát tú mọi nơi trương toà
Đều thời vâng lệnh vua cha
Rước quan đệ nhị lên toà thượng thiên
Song đường thương nhớ chẳng yên
Sao ông nỡ để mối phiền dương gian
Sinh thành dưỡng dục núi non
Lấy ai khuya sớm thần hôn cho đành
Vốn xưa ông ở thiên đình
Con vua Thượng Đế giáng thần dương gian
Dù ai có lệnh kêu van
Khấn ông đệ nhị thọ khang yên lành
Thiên tư chính trực thông minh
Giáng Đền giáng phủ anh linh muôn phần
Chữ rằng Thánh giáng lưu ân
Đa tài đa lộc thiên xuân thọ trường.
Văn khấn Quan Lớn Đệ Nhị
(Tham khảo)
Nam mô A di đà phật !
Nam mô A di đà phật !
Nam mô A di đà phật !
Hương tử chúng con thành tâm
Kính lạy: Tam tòa Đức Thánh Mẫu
Kính lạy: Quan Lớn Đệ Nhị Tôn Quan, cộng đồng các quan.
Hôm nay là ngày …. nhằm tiết xuân/hạ/thu/đông thiên cát nhật
Tín chủ con là ………..
Ngụ tại:……………………………
Cùng toàn thể gia đình nhất tâm nhất lễ đến trước cửa Quan Lớn Đệ Nhị Tôn Quan cùng cộng đồng các quan,nhất tâm một lòng một dạ chấp tay kính lễ khấu đầu vọng bái. Nhất tâm nhất lễ kính dâng lên Quan Lớn Đệ Nhị Tôn Quan cúi xin ngài xét thương cứu độ cho gia chung chúng con già được mạnh khỏe, trẻ được bình an, cầu tài được tài, cầu lộc được lộc, cầu bình an được bình an. Cúi xin quan lớn che chở cho bốn mùa được bình an tứ thời được thanh tâm an lạc.
Nam mô a di đà phật! (3 lần)
