Sự tích Cô Sáu Lục Cung, Cô Sáu Sơn Trang

Cô Sáu Sơn Trang hay còn gọi là Cô Sáu Lục Cung, cô là thánh cô thứ sáu hầu cận bên Chầu Lục Cung Nương hay Mẫu Thượng. Trong hàng Tứ Phủ Thánh Cô, Cô Sáu Lục Cung là một trong những vị thánh cô thường hay ngự đồng, ngoài ra cô còn nổi tiếng với tài chữa bệnh cứu người lúc sinh thời.

Đệ tử con dâng bài văn tấu
Cung thỉnh mời cô Sáu sơn trang
Đền thờ lập ở trên ngàn
Lô xô đá mọc ngổn ngang mấy tầng

 

Sự tích Cô Sáu Sơn Trang, Cô Sáu Lục Cung

Tương truyền sự tích về Cô Sáu Sơn Trang vốn là tiên nữ trên trời, thấy cảnh hạ giới lầm than, dân tình đói khát, ốm đau bệnh tật, cô thương xót cho chúng sinh nên nguyện hạ phàm để chữa bệnh cứu người. Năm ấy cô giáng sinh vào một gia đình người dân tộc thiểu số (người Nùng có nơi cho là người Tày) ở vùng quê Hữu Lũng – Lạng Sơn. Sinh thời, cô xinh đẹp, nết na, hiền dịu, khi sinh ra đã có tài chữa bệnh, bốc thuốc. Hầu như không một chứng bệnh nào cô không biết, không một bệnh nan y nào mà cô không chữa được. Cô thường xuyên bôn ba khắp vùng miền của xứ Lạng, đi khắp hang cùng ngõ hẻm trong những ngọn núi cao, những cánh rừng già để hái thuốc. Trước y thuật cao minh của Cô, nhiều gia đình khó khăn không có tiền chữa bệnh đã từ cõi chết trở về. Sau này, khi cô Sáu mãn hạn về trời, để tưởng nhớ công ơn to lớn của Cô, dân chúng quanh vùng lập đền thờ Cô và hàng năm vẫn tổ chức cúng bái.

Trong dân gian, những thông tin sự tích về Cô Sáu được lưu truyền rất nhiều, nhưng đa phần chưa có sự thống nhất một số quan điểm về xuất thân của cô và cô Sáu hầu cận vị thánh nào.

Đầu tiên về xuất thân của cô, có lẽ đây là vấn đề còn gây nhiều tranh cãi nhất. Có hai dòng ý kiến, thứ nhất cho rằng cô Sáu là tiên trên trời giáng thế, được sinh ra trong 1 gia đình người dân tộc Tày ở Lạng Sơn. Tuy nhiên lại có quan điểm cho rằng, cô Sáu Lục Cung sinh ra trong 1 gia đình người Nùng, và điều này được nhiều người ủng hộ hơn, bởi trên thực tế vùng đất mà cô sinh ra thuộc vùng Hữu Lũng – Lạng Sơn là địa bàn sinh sống của dân tộc Nùng. Người dân tộc Tày thực tế rất ít xuất hiện ở vùng đất này.

Việc Cô Sáu hầu cận bên vị Thánh nào cũng có nhiều di bản. Đa phần đều lưu truyền rằng cô là người hầu cận bên Chầu Lục Cung Nương, vì thế mà Cô được gọi là Cô Sáu Lục Cung. Một số khác lại cho rằng cô là người hầu cận bên cạnh Mẫu Thượng Ngàn, hay còn gọi là Chúa Sơn Trang. Vì thế mà trong một số tài liệu và trong thực tế đời sống, người ta còn gọi Cô là Cô Sáu Sơn Trang.

Hầu giá Cô Sáu Sơn Trang, Cô Sáu Lục Cung

Trong hàng tứ phủ Thánh Cô, Cô Sáu Lục Cung là vị thánh cô rất hay ngự đồng trong các giá hầu đồng. Các thanh đồng đạo quan thường thỉnh bóng Cô Sáu Sơn Trang ngự đồng không chỉ có khi về đền Lục Cung, về đất Lạng Sơn mà cả khi khai đàn mở phủ hay trong cả những dịp hầu vui, đón tiệc tiên thánh.

 

Khi ngự đồng cô làm lễ khai cuông rồi múa mồi như các tiên cô trên Thượng Ngàn khác. Trong trang phục áo ngắn vạt, rộng tay, màu lam hoặc chàm tím, quầy đen, đầu đội khăn xanh, chít hoa, trâm cài lược dắt.

Bản văn Cô Sáu Sơn Trang, Cô Sáu Lục Cung

Hiện trong dân gian vẫn còn lưu truyền 2 bản văn dưới đây được sử dụng khi thỉnh giá cô Sáu ngự đồng.

Bản văn Cô Sáu Sơn Trang, Cô Sáu Lục Cung thứ nhất

Đệ tử con dâng bài văn tấu
Cung thỉnh mời cô Sáu sơn trang
Đền thờ lập ở trên ngàn
Lô xô đá mọc ngổn ngang mấy tầng

Nước suối chảy rì rầm róc rách
Cá lượn mình luồn lách dưới khe
Đền cô cây mọc xum xuê
Lối lên sông Hoá lối về Suối Ngang

Cảnh sơn trang trên ngàn lồng lộng
Lục Cung từ thượng đẳng tối linh
Càng thêm nức tiếng thơm danh
Trừ tà trị bệnh cứu sinh cho đời

Tiên cô Sáu vâng lời Mẫu Thượng
Hái thuốc tiên độ lượng nơi nơi
Nón xanh đủng đỉnh lên đồi
Chân quấn xà cạp chiếc gùi trên vai

Thật ưa ngắm đôi tay vòng bạc
Thẳng đường ngôi mườn mượt tóc mây
Da ngà vẻ ngọc hây hây
Môi trầu cắn chỉ vẻ đầy khuôn trăng

Nở nụ cười hàm răng rưng rức
Má hây hây sực nức hương bay
Áo lam ngắn vạt rộng tay
Long lanh đáy nước tóc mai hoa cài

Bước khoan thai lên hầu Mẫu Thượng
Sớ trạng dâng kính ngưỡng Tam Toà
Mẫu yêu cô Sáu nết na
Độ cho đệ tử gần xa yên lành

Tính đành hanh trên đời có một
Kẻ gian tà nhất mực không tha
Thư phù luyện ấn canh ba
Canh tư đốt đuốc vào ra cửa rừng

Cất tiếng hú khắp rừng im bặt
Rước Mẫu hoa rắc hang sâu
Mẫu sai cô Sáu theo hầu
Tay cầm nhành quạt đứng hầu một bên

Đức Mẫu Thượng chỉ lên đỉnh núi
Cô vâng lời vượt suối băng ngàn
Tới đâu cầm thú reo vang
Voi quỳ hổ phục bên đàng cô đi

Tiếng tử quy bên đồi gọi bạn
Gà gáy rừng gọi sáng năm canh
Hái hoa trẩy quả vin cành
Hái tài hái lộc lấy danh cho đồng

Trốn hiên mai cành hồng thấp thoáng
Cô Sáu Ngàn đã đáng Mẫu yêu
Đêm ngày khăn túi nâng niu
Phấn son trang điểm dập dìu vào ra

Chúa tiên trâm giắt hài hoa
Tay đàn miệng đọc xướng ca dịu dàng
Tóc mây mườn mượt vấn ngang
Chân đi dịu dàng yểu điệu nết na

Vui về trăm thức bông hoa
Chân chim bóng cá giang khê hữu tình
Vui về tiếng thổ tiếng kinh
Giọng mường giọng mán xinh xinh dịu dàng

Danh tiếng đồn cô sáu khôn ngoan
Thần thông cô học sơn trang phép nhà
Đường về hữu lũng bao xa
Thanh sơn thủy tú vào ra tháng ngày

Lầu hồng phủ tía đông tây
Có phen nương gió cưỡi mây bay về
Động Đình bát hải thủy tề
Chiếc thoai cô sáu chèo về khoan khoan

Bát muôn lá ngọc cành vàng
Nam thanh nữ tú đảm đang chấm đồng
Kén người má phấn lưng ong
Nỗi nhầm cô quở hình dong võ vàng

Mẫu sai cô cứu bệnh trần gian
Bệnh nào cũng khỏi bình an tức thì
Khỏi rồi cô chả lấy chi
Lấy một quả núi cùng thì chiếc thoi

Núi thời có cả thú vui
Có hoa có cỏ có người sơn trang
Thoi thời sắp đặt gọn gàng
Cô về tiến mẫu sơn trang cửa rừng

Tiên cô gốc tích người nùng
Danh thơm lừng lẫy khắp vùng Chín Tư
Thỉnh cô trắc giáng linh từ
Khuông phù đệ tử thiên thu thọ trường

Bản văn Cô Sáu Sơn Trang, Cô Sáu Lục Cung thứ hai

Nước suối chảy bên đèo róc rách
Cá lượn mình luồn lách dưới khe
Ngôi đền thờ cô có ngôi đền thờ cô
Hoa quả xum xuê, lối lên sông hóa lối về đồi ngang

Ngôi đền chín tư, đền chín tư huy hoàng lồng lộng
Sắc tặng phong thượng đẳng tối anh linh
Càng thêm nức tiếng thơm danh
Càng thêm nức tiếng thơm danh

Cả cô chữa bệnh cứu sinh cho đời
Tiên cô sáu nay vâng lời mẫu thượng
Hái thuốc tiên cô độ lượng nơi nơi
Hàng nón xanh đủng đỉnh cô lên đồi

Chân quấn xà cạp chiếc gùi đeo vai
Cô sáu nay vâng lời mẫu thượng
Đi hái thuốc tiên độ lượng nơi nơi
Hàng nón xanh đủng đỉnh cô lên đồi

Chân quấn xà cạp có chiếc gùi trên vai
Chân khoan thai lên hầu mẫu thượng
Sớ trạng dâng cô đề tấu tam tòa
Mẫu yêu cô sáu nết na

Áo lam ngắn vạt rộng tay
Khăn chít củ ấu tóc mây có bông hoa cài
Chân bước khoan thai lên hầu đức mẫu thượng
Sớ trạng dâng cô đề tấu tam tòa

Mẫu khen cô sáu đẹp nhất nhà
Về đồng làm lễ dâng nhang
Lễ phật ngũ bái mười phương độ trì
Tay dâng nhang miệng khấn dù rì

Nàng ân nàng ái vốn dòng sơn trang
Tính hay măng trúc măng giang
Măng tre măng lứa cơm lam trà vàng
Tính cô hay sung ngái cô đi tìm

Đăng ai đăng ai sáng tỏ lưng đèo
Một bầu xuân sắc tốt tươi riềm rà
Lên ngàn, lên trên ngàn lắm quả nhiều hoa.
Hài hoa dạo bước lên non.

Tiếng đàn tiếng hát véo von.
Suối sâu vang lừng câu ca
Đồi núi bao xa sương mờ nhạt nhòa
Thương đồng loan giá về đây

Dốc dốc cao mặc dốc băng qua đèo đường còn xa.
Dốc dốc cao mặc dốc băng qua đèo đường còn xa
Dáng người tiên nữ đang đi về ngày hội hoa
Dáng người tiên nữ đang đi về hội ngày hoa

Đường mập mù ngàn treo leo núi non mịt mờ
Suối tuôn róc rách ôi nước chảy về đâu
Suối tuôn rì rào nghe róc rách
Tiếng đàn tiếng phách hát vang muôn lời ca

Khi lên ngàn đi hái thuốc cho trăm họ được an lành
Ơi rừng ơi, ơi suối ơi rừng ơi suối ơi
Hoa ngàn hoa thắm tươi
Chim oanh ríu ran nhạc lừng hát khúc ca mùa xuân

Đồi vàng đồi núi cô về cô vui múa ca
Hài hoa dạo khắp nơi nơi
Chim oanh ríu ran nhạc rừng hát khúc ca chào xuân
Kìa cành hồng tươi sáng

Chim én bay rợp trời
Chập chờn chập chờn trong nắng mai
Chim oanh ríu ran nhạc rừng hát khúc ca mùa xuân
Chim oanh rợp trời hát khúc ca mùa xuân

Riêu tăm hiến đủ ba bình
Ốc dăm ba cái cua kình mười ba con
Cô tiến dâng lên con tu con tu lị
Con tu lị cùng con tu quay chất phan lị phà

Chi cha chi chô tuần lục là tuần lô trang chầu tu nhởn kim
Vỏ đắng trầu cay
Trầu têm cánh phượng lại hay thuốc lào
Dâng lên một ống vôi đào

Cau xanh cả quả, thuốc lào cả phong
Dâng lên một ống vôi đào
Cau xanh cả quả, thuốc lào cả phong
Ôi mùi thuốc lào ngát hương tinh bảo

Câu yên phỏng nay đủ cánh tiên
Có phen hiến cả rượu nồng
Ốc dăm ba cái cua kềnh mười ba con
Tính hay trà hoa cúc đắng ngạt ngào

Cau cành vỏ gạch thuốc lào tiến dâng
Đôi cô tố nữ têm trầu cánh phượng
Miếng trầu nồng thực bích cô sáu ưa
Hôm nay loan giá cô về đây

Ở ấp khe nay về rừng cấm
Hay là về đất tổ thanh hoa
Dẫu rằng ai đã mắc bệnh hiểm nghèo
Rằng ai mắc bệnh hiểm nghèo.

Tay tiên phù chú bệnh đà tan ngay
Ngày hôm nay loan giá cô về đây.
Xe loan thánh giá hồi cung.

Đền thờ Cô Sáu Lục Cung

Cô Sáu Lục Cung không có đền thờ riêng. Hiện nay Cô Sáu Lục Cung chính là thánh cô trấn giữ bản đền Lục Cung Chín Tư. Cung thờ cô được xây ngay cạnh chính cung đền Chầu Lục tại thôn Chín Tư, Hữu Lũng, Lạng Sơn. Đền Lục Cung còn là nơi thờ chính của Chầu Lục hay còn gọi là Chầu Sáu Lục Cung, Chầu Lục Cung. Đôi khi đền Lục Cung còn được gọi là Đền Chín Tư.

Khánh tiệc Cô Sáu Lục Cung, Cô Sáu Sơn Trang

Ngày 10 tháng 5 âm lịch hang năm chính là ngày tiệc cô Sáu Sơn Trang

Cô Năm Suối Lân là vị thánh Cô thứ năm thuộc hàng Tứ Phủ Thánh Cô trong tín ngưỡng thờ Mẫu, sau Cô Tư Địa Phủ và trước Cô Sáu Sơn Trang. Cô hầu cận Chầu Năm Suối Lân vì vậy tên của cô cũng được gọi theo địa danh Suối Lân tỉnh Lạng Sơn.

Cô Năm trên động Suối Lân
Xe loan thánh giá đằng vân ngự về
Chơi sơn khê ngàn xanh núi cấm
Ngự tính tình đàn đọc ca ngâm

 

Sự tích Cô Năm Suối Lân

Cô Năm Suối Lân vốn là tiên nữ trên Thiên Đình, theo lệnh vua cha Cô giáng trần là người thiếu nữ dân tộc Nùng ở trên xứ Lạng. Có tích lại kể rằng Cô Năm là người thị nữ thân cận bên Chầu Năm Suối Lân (lúc sinh thời khi Chầu còn là công chúa) nên Cô cũng được tôn hiệu là Cô Năm Suối Lân hay Cô Năm Sông Hoá. Sau này được sắc phong hiển thánh, Cô Năm vẫn được coi là tiên cô kề cận bên cửa Chầu Năm. Cô được coi là tiên cô trông giữ bản đền Suối Lân. Du khách hành hương đi chiêm bái trên đất Lạng đều phải qua bái yết cửa Chầu Năm và Cô Năm Suối Lân.

Dòng Suối Lân linh thiêng do Cô Năm cai quản bốn mùa trong xanh, nước thông về sông Hoá và xanh mát bốn mùa không bao giờ cạn. Giống như Chầu Năm, Cô Năm Suối Lân là vị Thánh Cô vô cùng anh linh nhưng cũng rất đành hanh. Nếu ai có bệnh tật đến xin nước suối cửa cô, uống vào sẽ thuyên giảm. Nhược bằng, người nào không biết mà xuống suối tắm hay rửa chân tay, làm ô uế dòng suối trong xanh của cô sẽ bị cô hành cho sốt nóng mê sảng. Nếu có kẻ nào báng nhạo, cô sẽ “xát lá han” làm người đó luôn ngứa ngáy khó chịu, rồi bị dẫn dắt lạc đường rừng lúc nào không hay.

Hầu giá Cô Năm Suối Lân

Cô Năm Suối Lân là một trong những vị thánh Cô ít khi về ngự đồng. Thường chỉ những người nào có sát căn quả về cửa Cô hoặc khi về đền Suối Lân thì mới thấy thỉnh bóng Cô Năm ngự đồng. Cô thường ngự giá về lúc nửa đêm.

“Nửa đêm Cô mới hiện hình.
Suối Lân soi bóng tươi xinh dáng hình”
―Chầu văn Cô Năm Suối Lân.

Khi loan giá ngự đồng người ta thường mặc màu áo giống màu áo của Chầu Năm nhưng vạt ngắn hơn. Đó có thể là màu xanh thiên thanh hoặc xanh lá cây. Đầu cô chít khăn củ ấu, Dao quai, túi vóc dắt bên hông, chân mang hài cánh tiên. Khi ngự về đồng, cô khai quang rồi múa mồi như những Thánh Cô khác.

 

 

“Về đồng Cô mặc áo xanh
Nón buồm túi vóc thanh thanh hoa cài
Rườm rà Cô vấn tóc mai
Chít khăn củ ấu chân hài cánh tiên”
―Chầu văn Cô Năm Suối Lân.

Bản văn Cô Năm Suối Lân

Cô Năm trên động Suối Lân
Xe loan thánh giá đằng vân ngự về
Chơi sơn khê ngàn xanh núi cấm
Ngự tính tình đàn đọc ca ngâm
Vui về thú cảnh Suối Lân
Hoa chen cành biếc mây vần đỉnh cao
Động Sơn trang ra vào sớm tối
Suối Lân Ngàn giá ngự thảnh thơi
Trong rừng dưới suối trên đồi
Thông reo trúc hóa thú vui hữu tình
Thổ mường các chúng sơn tinh
Thỉnh Cô chắc giáng anh linh đàn tràng
Cơm lam thịt thính trà ngàn
Khế chua sung chát trầu vàng cau non
Suối Lân khuya sớm ra vào
Chim kêu vượn hót xôn xao đùa cười
Suối Lân cảnh thú trên ngàn
Có dòng sông Hóa vắt ngang cửa đền
Ai lên đến tỉnh Lạng Sơn
Qua dòng sông Hóa vào đền cô Năm
Quyền cô cai quản Suối Lân
Một tòa chính điện xa gần nức danh
Đền thờ nào khác bức tranh
Dưới suối nước chảy, trên cành cây cao
Đền thờ như thể động đào
Bốn mùa đồng tử ra vào dâng hương
Cô Năm cốt cách phi phương
Trâm cài lược dắt , soi gương chải đầu
Long lanh mắt phượng tựa sao
Thần thông diệu trí biết bao quyền hành
Lê triều tích cũ sử xanh
Cô Năm công chúa rành rành oai linh
Nửa đêm cô mới hiện hình
Suối Lân soi bóng tươi xinh dáng hình
Về đồng cô mặc áo xanh
Nón buồm túi vóc thanh thanh hoa cài
Rườm rà cô vấn tóc mai
Chít khăn củ ấu chân hài cánh tiên
Cô Năm ứng hiện tự nhiên
Ban cho nước suối bệnh liền khỏi ngay
Suối Lân cô ngự thiêng thay
Sơn lâm vui thú tháng ngày rong chơi
Thanh nhàn dạo khắp mọi nơi
Đồng Đăng Hữu Lũng thảnh thơi đi về
Có khi cô ngự Thất Khê
Công Đồng Bắc Lệ lại về Suối Lân
Tiên cô mới thử lòng trần
Ai mà biết đến muôn phần tốt tươi
Còn ai bỡn cợt trêu cười
Lá han cô xát cho người hay ra
Sám hối cô sẽ truyền tha
Bây giờ mới biết cô đà anh linh
Phép cô thưởng phạt nghiêm minh
Có công cô thưởng tội hình không tha
Cô truyền sơn động các tòa
Thổ Mường các bản đàn ca vang lừng
Đầu sông cho đến cửa rừng
Ngàn măng, nương sắn đến từng đồi sim
Ai mà bảy nổi ba chìm
Cô thương lại để trong tâm trong lòng
Còn ai vất vả long đong
Có cô Năm Suối chấm đồng làm tôi
Hoa tươi cô hái trên đồi
Ban cho các ghế muôn người nhất tâm
Người thời có phúc có phần
Có lòng cô sẽ bắc cân cho đều
Hội vui dâng bản văn chầu
Thanh bông hoa quả đảo cầu cô Năm
Cô về ngự cảnh Suối Lân
Khuông phù đệ tử thiên xuân thọ trường.

Sự tích Cô Tư Ỷ La

Cô Tư Ỷ La,  Cô Tư Địa Phủ hoặc là Cô Tư Tây Hồ là vị thánh Cô thứ tư thuộc hàng Tứ phủ Thánh Cô trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, sau Cô Bơ Thoải và trước Cô Năm Suối Lân. Cô Tư rất linh thiêng, hy vọng qua bài viết dưới đây ban biên tập xin tổng hợp gửi đến bạn đọc một số thông tin về vị thánh cô thứ tư này.

“Phủ Dầy trảy hội tháng ba
Sòng Sơn tháng chín kiệu hoa sẵn sàng
Thỉnh Cô trắc giáng bản đàn
Khuông phù đệ tử an khang thọ trường.”

Sự tích Cô Tư Tây Hồ

Cô Tư Tây Hồ còn một danh hiệu khác là Cô Tư Tứ Tổng Tây Hồ. Dựa theo tên danh hiệu, có thể đoán rằng Cô từng giáng hiện tại đất Tây Hồ, Hà Nội. Hiện nay trong Phủ Tây Hồ và đình Tứ Liên cách Phủ Tây Hồ hơn 2 km đều có ban thờ Cô Tư. Dân gian vẫn còn câu ca:

“Ai ơi Tứ Tổng Tây Hồ
Hỏi thăm cho tới đền thờ Cô Tư”

Phủ Tây Hồ nằm tại ven bờ Hồ Tây, địa chỉ số 52 Đặng Thai Mai, phường Quảng An, quận Tây Hồ, Hà Nội. Nơi đây chính thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh (nên gọi là Phủ), chỉ cách trung tâm thành phố khoảng 4km về phía Tây, ngoài ra trong phủ còn có các ban Tam phủ công đồng, Tứ phủ vạn linh, Hội đồng các quan, Quan Âm Bồ Tát, Ngọc Hoàng Thượng Đế và Tam tòa Thánh Mẫu.

Với cổng Tam Quan cao rộng cùng khuôn viên rộng rãi, quy mô lớn nhất cùng các công trình kiến trúc như Điện Sơn Trang, ở phía bên trái là lầu Cậu còn phía bên phải có lầu Cô. Lầu Cậu, lầu Cô tuy nhỏ nhưng thiết kế mang đậm kiến trúc tâm linh. Câu đối đắp nổi ở hai bên thể hiện nhiệm vụ cao cả của Cậu và Cô đối với Thánh Mẫu: Hộ vệ hoàng cung dương hách trạc/ Tùy tòng Mẫu giá hiển uy linh.

Sự tích Cô Tư Ỷ La

Khác với các vị thánh cô khác trong hệ thống Tứ Phủ, Cô Tư Ỷ La là một trong các Cô Sơn Trang theo hầu Mẫu Thượng Ngàn trên đất Tuyên Quang. Khi Mẫu ngự tại đó, nhân dân lập đền thờ Mẫu Ỷ La nên cô Tư hầu cận bên Mẫu vì vậy cũng được gọi là Cô Tư Ỷ La.

Cô Tư Ỷ La vốn là con gái vua Đế Thích chính cung, cô vâng lệnh vua cha theo hầu Mẫu Thượng Ngàn tại đất Tuyên Quang. Tương truyền, Cô Tư xinh đẹp, dịu dàng, giỏi giang nên Mẫu rất yêu quý cô thường cho cô theo hầu cận bên cạnh mình. Do đó, tại đền Mẫu Ỷ La, Cô Tư Ỷ La được thờ tại chính cung cận kề Mẫu Thượng Ngàn.

Hương thơm thấu chín tầng trời
Cô Tư thượng ngự chính nơi bản đền
Hội đàn thập nhị cung tiên
Cô Tư ngự áo hoa hiên dịu dàng

Sự tích Cô Tư Địa Phủ

Hiện nay có rất ít thông tin kể về vị thánh cô này, không có nhiều thần tích về Cô Tư Địa Phủ, dân gian chỉ biết rằng Cô là một trong bốn Thánh Cô khâm sai. Nhiều người cho rằng Cô Tư Địa Phủ là tên gọi khác của cô Tư Ỷ La hay Cô Tư Tây Hồ. Tuy nhiên, theo lập luận bên dưới đây thì có thể các cô là những thánh cô khác nhau.

Sự tích Cô Bơ Thoải Phủ

Cô Bơ Thoải hay còn gọi là Cô Bơ Thoải Phủ, Cô Bơ Thoải Cung hay Cô Ba Bông, là một trong những vị Thánh Cô anh linh bậc nhất hệ thống Tứ Phủ Thánh Cô của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Tứ Phủ. Trong hàng Thánh Cô, Cô Bơ Thoải đứng sau Cô Đôi Thượng Ngàn và trước Cô Tư Ỷ La.

“Hàn Sơn tụ khí chung linh
Có Cô Ba Thoải giáng sinh phù đời.
Hỡi ai đi ngược về xuôi,
Sông bao nhiêu nước ơn người bấy nhiêu”

                                                                                                          — Văn cô Bơ Thoải —

Cô Bơ Thoải là ai ?

Cô Bơ Thoải là vị thánh cô thứ ba trong hàng Tứ phủ Thánh cô,cai quản miền Thoải Cung vì vậy còn được gọi là Cô Bơ Thoải Cung. Cô vốn là con giá vua Thủy Tề ở dưới Thoải Cung được phong là Thoải Cung Công Chúa. Có người còn nói rằng, Cô là con gái Long Vương rất xinh đẹp nết na nên được Mẫu cho theo hầu cận, chầu chực trong cung cấm.

Sự tích Cô Bơ Thoải

Có rất nhiều câu chuyện, thần tích về Cô Bơ Thoải được lưu truyền, dưới đây ban biên tập gửi tới quý độc giả một số thần tích về cô Bơ được lưu truyền cho tới ngày nay.

Thần tích Cô Bơ Thoải giáng sinh vào thời vua Lê Trung Hưng

Chuyện kể rằng Đức Thái Bà nằm mộng thấy có người con gái xinh đẹp, dáng ngọc thướt tha, tóc mượt mắt sáng, má hồng, môi đỏ, cổ cao ba ngấn, mặc áo trắng. Nàng đến trước sập nằm dâng lên người một viên minh châu rồi nói rằng mình vốn là Thủy Cung Tiên Nữ, nay vâng lệnh cao minh lên phàm trần đầu thai vào nhà đó, sau này để giúp vua giúp nước, khi tỉnh rồi thì Thái Bà thụ thai. Đến ngày 2 tháng 8 thì bỗng trên trời mây xanh uốn lượn, nơi Thủy Cung nhã nhạc vang lên. Đúng lúc đó, Thái Bà hạ sinh ra được một người con gái, xem ra thì nhan sắc mười phần đúng như trước kia đã thấy chiêm bao. Thấy sự lạ kì vậy nên bà chắc hẳn con mình là bậc thần nữ giáng hạ, sau này sẽ ra tay phù đời nên hết lòng nuôi nấng dạy dỗ bảo ban. Cô lớn lên trở thành người thiếu nữ xinh đẹp, tưởng như ví với các bậc tài nữ từ ngàn xưa, lại giỏi văn thơ đàn hát. Đến khi vừa độ trăng tròn thì cũng là lúc nước nhà phải chịu ách đô hộ của giặc Minh, cô cùng thân mẫu lánh vào phía sâu vùng Hà Trung  (Thanh Hóa), nơi ngã ba bến Đò Lèn, Phong Mục. Trong cuộc kháng chiến chống quân Minh, cô đã có công giúp vua Lê  trong những năm đầu kháng chiến (và có nơi còn nói rằng cô cũng hiển ứng giúp nhà Lê trong công cuộc “Phù Lê Dẹp Mạc” sau này).

Trong dân gian vẫn còn lưu truyền lại câu chuyện sau: Vào những năm đầu khởi nghĩa, nghĩa quân do Lê Lợi chỉ huy vẫn còn yếu về lực lượng, thường xuyên bị địch truy đuổi, một lần Lê Lợi bị địch đuổi đến ngã ba sông Thác Hàn ở Hà Trung thì gặp Cô Bơ đang tỉa ngô liền xin cô giúp đỡ. Cô bảo người lấy quần áo nông dân mặc vào, còn áo bào thì đem vùi xuống dưới ruộng ngô rồi cùng cô xuống ruộng giả như đang tỉa ngô.  Vừa lúc đó thì quân giặc kéo đến, chúng hỏi cô có thấy ai chạy qua đo không thì cô bảo rằng chỉ có cô và anh trai (do Lê Lợi đóng giả) đang tỉa ngô, thấy vậy quân giặc bỏ đi. Lê Lợi rất biết ơn cô, hẹn ngày sau đại thắng khải hoàn sẽ rước cô về triều đình phong công. Sau đó cô cũng không quản gian nguy, bí mật chèo thuyền trên ngã ba sông, chở quân sĩ qua sông, có khi là chở cả quân nhu quân lương. Có thể nói trong kháng chiến chống quân Minh thì công lao của cô là không nhỏ. Đến ngày khúc hát khải hoàn cất lên thì vua Lê mới nhớ đến người thiếu nữ năm xưa ở đất Hà Trung, liền sai quân đến đón, nhưng đến nơi thì cô đã thác tự bao giờ. Vua còn nghe các bô lão kể lại là ngày qua ngày cô đã một lòng đợi chờ, không chịu kết duyên cùng ai, cho đến khi thác hóa vẫn một lòng kiên trinh.

“Lê Triều Thần Phả Ngoại Biên” còn ghi chép:

Vào khoảng năm 1432, vua Lê Lợi có một đêm mộng thấy một nữ thủy thần báo mộng: “Ta là con gái vua Thủy tề đây, nhà vua còn nhớ là nợ ta một lời hẹn ước hay không ? Bây giờ nghiệp đế vương đã thành sao chưa thấy trả ?”. Vua Lê Lợi giật mình tỉnh dậy mới nhớ lại chuyện cũ. Ngày xưa, vào những năm đầu khởi nghĩa, Lê Lợi bị địch đuổi đến ngã ba sông Thác Hàn ở Hà Trung thì gặp cô gái xinh đẹp, đoan trang đang tỉa ngô được cô cứu thoát.Vua Lê Lợi để tỏ biết ơn cô, có nói với cô rằng: “Ta có một cháu trai tuấn tú, khôi ngô, văn võ song toàn. Sau này kháng chiến thành công ta sẽ gả cháu ta cho cô.” Người mà Lê Lợi nhắc đến chính là tướng quân Lê Khôi, cháu trai của Lê Lợi (tướng Lê Khôi chính là một trong các hiện thân của Quan Hoàng Mười được thờ tại đền Củi ngày nay). Cô gái ấy chính là hiện thân của Cô Bơ.   Tương truyền rằng, sau thắng lợi, Vua Lê Lợi có quay lại tìm cô gái nhưng không thấy. Như vậy lời hứa gả cô cho tướng Lê Khôi đã không được thực hiện.

Sau giấc mơ, biết cô gái tỉa ngô nơi xưa chính là con gái vua Thủy Tề, hiện thân lên cõi trần để giúp vua xây dựng nghiệp lớn, vua Lê Lợi đã phong cô là “Thượng Đằng Thần” và cho xây dựng đền Cô, để tưởng nhớ công lao của Cô.

Sự tích cô Đôi Thượng Ngàn

Cô Đôi Thượng Ngàn là vị thánh cô thứ hai thuộc hàng Tứ Phủ Thánh Cô trong Tín ngưỡng thờ Mẫu tam, tứ phủ của người Việt Cô nổi tiếng khắp miền thượng ngàn và là một trong những thánh cô được nhiều người biết đến nhất

Ngọc Điện chốn kim môn cô Đôi ra vào
Ngọc Điện chốn kim môn
Danh thơm ngoài cõi.
Tiếng đồn trong cung.

 

Sự tích Cô Đôi Thượng Ngàn.

Cô Đôi Thượng Ngàn vốn là con Vua Đế Thích trên Thiên Cung, được phong là Sơn Tinh Công Chúa. Sau cô giáng sinh xuống đất Ninh Bình làm con gái nhà một gia đình vị quan lang ở chốn sơn lâm.

Truyện kể rằng ngày xưa có một vị quan lang họ Hà người Mường, ở vùng Nho Quan, Ninh Bình. Ông vốn nổi tiếng khắp vùng vì đức độ, luôn phát tâm thiện nguyện, cứu giúp dân nghèo. Tuy vậy, hai ông bà đã vào tuổi trạc ngũ tuần, nhưng vẫn chưa có con. Vì vậy nên ông bà lập đàn tế trời cầu tự. Lời cầu xin vọng đến Ngọc Hoàng, ngài động lòng mới sai tiên Cô giáng sinh, đầu thai làm con ông bà. Mười hai tháng sau bà có thai và sinh hạ cô.

Lúc cô ra đời có đôi chim khách đến hót không ngừng, mừng tiên cô giáng sinh phàm trần. Năm Cô lên bốn tuổi, gia định vị quan lang chuyển tới làm quan ở Huyện Cao Phong, châu Mai Đà, tỉnh Hưng Hóa. Ở trên vùng cao, nước sinh hoạt thiếu thốn, dưới chân núi Đầu Rồng lại có con suối nước thần, nước trong mát quanh năm, người dân ở đó thường ra suối gánh nước về dùng, cô cũng thường ra đó gánh nước về giúp đỡ ông bà.Thời gian thấm thoát đã trôi qua, năm đó cô mười hai tuổi mà đã xinh đẹp tuyệt trần da trắng, tóc mượt, mặt tròn, lưng ong thon thả.

Chuyện kể rằng, Thánh Mẫu Thượng Ngàn yêu mến muốn thử lòng người trần gian, độ cho người có tâm, bèn hóa thành một bà lão đói khát, bệnh tật nằm lả ở gốc cây đa dưới chân núi Rồng. Bà nằm đó kêu rên từng tiếng khó nhọc, cầu mong sự giúp đỡ của mọi người qua lại, thế nhưng chẳng ai chịu ra tay cứu giúp. Đúng vừa lúc cô ra suối gánh nước thấy bà lão đáng thương, cô động lòng thương cảm bèn quỳ xuống vực bà ngồi dậy, cho bà uống nước. Bất chợt tự nhiên trời đất tối xầm, mây đen kéo tới, gió bụi cuốn lên mù mịt. Bà lão hiện thành Tiên Chúa Thượng Ngàn và nói với cô rằng bà chính là đức Diệu Tín Thiền Sư Lê Mại Đại Vương (tức Mẫu Thượng Ngàn). Vì thấy cô là người ngoan ngoãn, hiền lành, đức độ; kiếp trước là tiên nữ trên tiên giới, nghe lệnh Ngọc Hoàng mà hạ phàm báo ân cha mẹ; nên Mẫu độ cho cô thành tiên, trở về bên hầu cận bên cạnh Mẫu, cứu giúp nhân gian. Sau đó Mẫu rút cây gậy khắc đầu rồng bên mình ra trao cho cô. Cô nhận cây gậy rồi trở về nhà, bốn ngày sau thì hóa.

Rồi khi về thiên giới, cô được Mẫu Thượng Ngàn truyền cho vạn phép, giao cho cô dạy người rừng biết thống nhất về ngôn ngữ. Lúc thanh nhàn cô về ngự cảnh sơn lâm núi rừng ở đất Ninh Bình quê nhà, trong ba gian đền mát, cô cùng các bạn tiên nữ ca hát vui thú trên dốc Sườn Bò (nay thuộc xã Văn Phương, Nho Quan). Có khi cô biến hiện ra người thiếu nữ xinh đẹp, luận đàm văn thơ cùng các bậc danh sĩ, tương truyền cô cũng rất giỏi văn thơ, làm biết bao kẻ phải mến phục. Cô Đôi cũng là tiên cô cai quản kho lộc Sơn Lâm Sơn Trang, người trần gian ai nhất tâm thì thường được Cô Đôi ban thưởng, nhược bằng có nợ mà không mau trả lễ cô lại bắt đền nặng hơn.